Wandelroute door Wassenaar langs herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog (lengte ca. 10 km)

Start op het Plein. De gietijzeren waterpomp (1)  uit 1869 werd tijdens de oorlogsjaren door een vrachtwagen aangereden en raakte zwaar beschadigd. Hij werd afgevoerd en is na de bevrijding gerepareerd en herplaatst.

Het huis Plein nr. 2, op de hoek van het Plein en de Duinrellweg, diende vanaf 1942 als distributiekantoor. Om de schaarse goederen die nog te koop waren eerlijk onder de bewoners te verdelen, gaf de gemeente bonnen uit. Alleen als men bij de winkelier de juiste bonnen inleverde voor kleding en levensmiddelen, kon men deze zaken kopen.

Loop langs de Dorpskerk over de Duinrellweg richting Duinrell. Steek de Storm van ’s Gravesandeweg over richting kassa Duinrell. Meteen links staat tussen het groen het Duitse Huis, (2)  een traditioneel vormgegeven huis met een oranje pannendak, dat hier in opdracht van de Duitsers tijdens de oorlog is gebouwd. Het diende ter beveiliging van de ingang van het landgoed Duinrell, waar in het (in 1986 afgebroken kasteel) de Duitse commissaris-generaal dr. Friedrich Wimmer woonde. Hij was een soort minister voor justitie, volksgezondheid en onderwijs.

Terug naar de Storm van ’s Gravesandeweg. Rechts af, de Storm helemaal aflopen. Over de brug komen we op de Schouwweg. Op nr. 45, bij de hoek met de Araweg, staat de villa waar generaal Winkelman woonde (3) toen de oorlog uitbrak. Hij werd in de vroege ochtend van 10 mei 1940 met spoed overgebracht naar het militair hoofdkwartier in Den Haag, waar hij leiding gaf aan de verdediging van Nederland tegen de invallende Duitsers.

Vervolg de Schouwweg, steek de Groot Haesebroekseweg over, ga verder over de Schouwweg. Neem de eerste weg rechts, de Koekoekslaan. Bij het eerstvolgende kruispunt staat een klein monument dat herinnert aan de lancering van de eerste twee V-2’s (4) op 8 september 1944. Dit waren veertien meter lange raketten met een explosieve lading die de Duitsers richting Londen afvuurden. De ene raket werd op deze locatie gelanceerd, de andere op de hoek Schouwweg/ Rust en Vreugdlaan.

Loop de Koekoekslaan het zelfde stuk terug en sla rechts af de Schouwweg in. Links staat achter een smeedijzeren sierhek het monument voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het beeld van een stervende strijder van Joop Veldheer stond oorspronkelijk aan de overkant van de weg, op de oorlogsbegraafplaats Het Lange Duin. Deze begraafplaats werd hier in 1940 aangelegd. Het beeld werd in 1952 geplaatst. In 1982 werd de bergraafplaats opgeheven en werden de stoffelijke resten naar andere begraafplaatsen overgebracht.

Vervolg de Schouwweg. Links staat het gebogen wooncomplex het WAVO-park. (5)  Hier stonden tijdens de meidagen van 1940 Nederlandse militairen met luchtdoelgeschut op het dak. Duitse vliegtuigen probeerden het geschut te bombarderen. Daarbij werd het wooncomplex beschadigd en verloor een bewoner het leven.

Volg de Schouwweg verder en sla direct linksaf, de Groen van Prinstererlaan in. Voorbij de bocht naar rechts, even verderop linksaf de Lindelaan in. Via deze laan kom je bij de ingang van kasteel Oud Wassenaar. (6) Dit was bij het uitbreken van de oorlog in gebruik als hotel. De rijkscommissaris voor het bezette gebied dr. Arthur Seyss-Inquart verbleef hier in 1940 in afwachting van het gereedmaken van het landhuis Clingendael bij de grens met Den Haag, waar hij zich met zijn gezin vestigde. Tijdens de bezetting verbleven in het hotel veel hoge Duitse officieren.

Vervolg de slingerende oprijlaan verder langs de vijver tot het eind en sla dan links af de Laan van Hoogwolde in. Vervolg deze laan tot het eind en ga rechtdoor het landgoed Rust en Vreugd binnen. Volg hier de kaarsrechte oprijlaan, de Van Ommerenlaan. Links staat aan een waterpartij de villa Rust en Vreugd. (Van Ommerenlaan 2) De eigenaar van het landgoed, Philippus van Ommeren, moest aan het eind van de oorlog zijn villa afstaan aan de Duitsers. Hij vestigde zich toen noodgedwongen in een van de appartementen van het WAVO-park.

Volg de met bordjes aangegeven Landgoederenroute door Backershagen en De Paauw. Je komt dan vanzelf aan bij de achterkant van Raadhuis De Paauw. (7) Tijdens de bezetting kreeg Wassenaar een ‘foute’ burgemeester, dat wil zeggen: een prominent lid van de NSB (die bovendien met de Duitsers samenwerkte). Veel Wassenaarse gemeenteambtenaren waren neutraal, sommige ‘fout’ en een enkeling nam deel aan het verzet. Als herinnering aan de heldhaftige ambtenaar Geesbert van Barneveld is in zijn vroegere werkkamer in De Paauw een plaquette aangebracht en bovendien is het park langs de Hofcampweg naar hem vernoemd.

Loop naar de voorkant van het raadhuis en volg de Raadhuislaan (met het grasveld aan de rechter hand). Tegen het eind van de Raadhuiskaan staat links een lichtgeel gepleisterd huis dat nu in gebruik is als kantoor. Dit is huize Klim Op, (8) Raadhuislaan 4, een voormalig rusthuis voor Joodse ouderen. In 1942 en 1943 moesten alle bewoners op last van de bezetter het huis verlaten, waarna ze werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. In de bestrating liggen sinds 2023 vier Stolpersteine of Struikelstenen, vierkante steentjes met een messing plaatje waarop de namen staan van in de oorlog omgebrachte Joden die hier gewoond hebben. Sinds 2021 zijn in Wassenaar enkele tientallen van deze Struikelstenen geplaatst.

Loop verder naar de Rijksstraatweg. Rechts op de hoek Raadhuislaan/ Rijksstraatweg staat de vroegere portierswoning (9) annex theekoepel van De Paauw. De Duitsers maakten aan de kant van de Rijksstraatweg een grote horizontale opening in de keldermuur. In de kelder werd een kanon geplaatst dat een deel van de Rijksstraatweg in noordelijke richting kon bestrijken. Het werd bediend door zes Duitse militairen. De opening is na de oorlog dichtgemetseld, zodat er nu niets meer van te zien is.

Sla komend uit de Raadhuislaan links af, volg het voetpad langs de Rijksstraatweg. Ga bij de stoplichten rechtdoor en blijf langs de Rijksstraatweg lopen. Ga de eerste weg links, de Van Zuylen van Nijeveltstraat in. Na een lichte bocht naar rechts staat aan de kruising met de Lus het bevrijdingsmonument (10) uit 1946. Dit bestaat uit een grote zwerfkei uit Overijssel. Het monument herdenkt 5 mei 1945.

Volg de Van Zuylen van Nijeveltstraat nog een stukje en sla dan links de Middelweg in. Neem de eerste rechts, de Santhorslaan, en sla aan het eind links, de Zijllaan in. Aan het eind de Lange Kerkdam op. Volg deze tot voorbij de rotonde en sla bij de volgende rotonde rechts de Johan de Wittstraat in. Volg deze tot je bij het stoplicht staat. Aan de rechterhand staat de voormalige openbare lagere school (11) (na de oorlog Europaschool) die nu is opgedeeld in appartementen. Direct na de bevrijding diende deze school als een tijdelijke gevangenis waar een grote groep mensen werd opgesloten die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers. Zij zijn later overgebracht naar gevangenissen elders in de regio waar zij hun eventuele berechting moesten afwachten.

Bij de stoplichten vanuit de Johan de Wittstraat links afslaan, de Van Zuylen van Nijeveltstraat in. Bij de volgende stoplichten linksaf de Schoolstraat in. Bij kruising schuin naar rechts, de Schoolstraat vervolgen. Rechts staat aan een ruim plein het witte herenhuis Neyenburgh. (12) Tijdens de bezetting werd deze woning in gebruik genomen als gemeentehuis, toen De Paauw door de Duitsers gevorderd werd. Hier zetelde de ‘foute’ oorlogsburgemeester Daniël de Blocq van Scheltinga, bijgenaamd ‘Domme Daan’. Hij was ook een belangrijke functionaris binnen de landelijke top van de NSB.

Verderop rechts aan de Schoolstraat staat op nummer 5 de voormalige kleuterschool uit de achttiende eeuw (zie de gevelsteen). Tijdens de bezetting was hier gevestigd het ‘Vendelkwartier’ (13) van de Weerbaarheids Afdeling (WA) van de NSB. De WA bestond uit in zwart uniform gestoken mannen die het vooral op Joden hadden voorzien.

De wandeling eindigt op het Plein. Nog een fijne dag verder!

Walking route through Wassenaar along memories of World War II (length approx. 10 km)

Start at the Plein. The cast iron water pump (1) from 1869 was hit by a truck during the war years and was badly damaged. It was taken away and was repaired and reinstalled after the liberation.

The house Plein No. 2, on the corner of Plein and Duinrellweg, served as a distribution office from 1942. To fairly distribute the scarce goods still for sale among the residents, the municipality issued coupons. Only if one handed in the correct coupons for clothing and food to the shopkeeper could one buy these items.

Walk past the Dorpskerk along Duinrellweg toward Duinrell. Cross the Storm van ’s Gravesandeweg in the direction of the Duinrell ticket office. Immediately on the left stands among the greenery the German House, (2) a traditionally designed house with an orange tiled roof, built here by order of the Germans during the war. It served to secure the entrance to the Duinrell estate, where the German Commissar General Dr. Friedrich Wimmer lived in the castle (demolished in 1986). He was a kind of minister for justice, public health and education.

Back to the Storm van ’s Gravesandeweg. Turn right, walk all the way down the Storm. Across the bridge we come to the Schouwweg. At No. 45, near the corner with Araweg, is the villa where General Winkelman lived (3) when war broke out. He was rushed to the military headquarters in The Hague in the early morning of May 10, 1940, where he directed the defense of the Netherlands against the invading Germans.

Continue along the Schouwweg, cross the Groot Haesebroekseweg, continue along the Schouwweg. Take the first road on the right, the Koekoekslaan. At the next intersection is a small monument commemorating the launch of the first two V-2s (4) on September 8, 1944. These were fourteen-meter-long rockets with an explosive charge that the Germans fired toward London. One rocket was launched at this location, the other at the corner Schouwweg/ Rust en Vreugdlaan.

Walk back down Koekoekslaan the same stretch and turn right into Schouwweg. On the left, behind a wrought iron ornamental fence, is the monument to the victims of World War II. The statue of a dying warrior by Joop Veldheer originally stood across the road from the war cemetery Het Lange Duin. This cemetery was established here in 1940. The statue was placed in 1952. In 1982, the cemetery was dissolved and the remains were transferred to other cemeteries.

Continue along the Schouwweg. On the left is the curved housing complex the WAVO Park. (5) Here, during the May days of 1940, Dutch soldiers stood with anti-aircraft guns on the roof. German planes tried to bomb the artillery. In the process, the housing complex was damaged and one resident lost his life.

Continue along Schouwweg and turn immediately left into Groen van Prinstererlaan. Past the bend to the right, a little further on turn left into Lindelaan. Through this avenue you will reach the entrance to Oud Wassenaar Castle. (6) This was in use as a hotel at the outbreak of war. The Reichskommissar for the occupied territories Dr. Arthur Seyss-Inquart stayed here in 1940 while waiting for the Clingendael country house near the border with The Hague to be completed, where he settled with his family. During the occupation, many senior German officers stayed at the hotel.

Continue the winding driveway along the pond to the end and then turn left into Laan van Hoogwolde. Follow this avenue to the end and go straight into the Rust en Vreugd estate. Follow the straight driveway, the Van Ommerenlaan. On the left, on a pond, stands the villa Rust en Vreugd. (Van Ommerenlaan 2) The owner of the estate, Philippus van Ommeren, had to give up his villa to the Germans at the end of the war. He was then forced to settle in one of the apartments of the WAVO park.

Follow the signposted Landgoederenroute (estates route) through Backershagen and De Paauw. You will automatically arrive at the rear of Raadhuis De Paauw. (7) During the occupation Wassenaar had a “wrong” mayor, i.e., a prominent member of the NSB (who also collaborated with the Germans). Many Wassenaar municipal officials were neutral, some ‘wrong’ and a few participated in the resistance. In memory of the heroic civil servant Geesbert van Barneveld, a plaque has been placed in his former office in De Paauw, and in addition, the park along Hofcampweg is named after him.

Walk to the front of the Council House and follow Council House Avenue (with the lawn on your right). Near the end of Council House Avenue, on the left, is a light yellow plastered house now in use as an office. This is huize Klim Op, (8) Raadhuislaan 4, a former rest home for Jewish elderly. In 1942 and 1943, all residents were ordered to leave the house by the occupying forces, after which they were deported to the death camps. Since 2023, four Stolpersteine or Stumbling Stones, square stones with a brass plate bearing the names of Jews killed during the war who lived here, have been placed in the pavement. Several dozen of these Stumbling Stones have been placed in Wassenaar since 2021.

Walk on to the Rijksstraatweg. On the right at the corner Raadhuislaan/ Rijksstraatweg is the former porter’s house (9) cum teahouse of De Paauw. The Germans made a large horizontal opening in the basement wall on the Rijksstraatweg side. A cannon was placed in the cellar that could cover part of the Rijksstraatweg in a northern direction. It was operated by six German soldiers. The opening was bricked up after the war, so nothing can be seen of it now.

Coming from Raadhuislaan, turn left and follow the footpath along Rijksstraatweg. Go straight ahead at the traffic lights and keep walking along Rijksstraatweg. Take the first road on the left, into Van Zuylen van Nijeveltstraat. After a slight turn to the right, at the intersection with the Loop is the 1946 Liberation Monument (10). This consists of a large boulder from Overijssel. The monument commemorates May 5, 1945.

Follow the Van Zuylen van Nijeveltstraat for a bit and then turn left into the Middelweg. Take the first right, Santhorslaan, and at the end turn left into Zijllaan. At the end, turn onto the Lange Kerkdam. Follow this past the traffic circle and turn right at the next traffic circle into the Johan de Wittstraat. Follow this until you reach the traffic lights. On your right is the former public elementary school (11) (after the war Europaschool) which is now divided into apartments. Immediately after the liberation, this school served as a temporary prison where a large group of people suspected of collaborating with the Germans were detained. They were later transferred to prisons elsewhere in the region where they had to await their possible trial.

At the traffic lights from Johan de Wittstraat, turn left into Van Zuylen van Nijeveltstraat. At the next traffic lights turn left into Schoolstraat. At the crossing, turn diagonally right into the Schoolstraat. The white mansion Neyenburgh (12) stands on the right at a spacious square. During the occupation this house was used as the town hall when De Paauw was requisitioned by the Germans. It was here that the “wrong” war mayor Daniël de Blocq van Scheltinga, nicknamed “Domme Daan,” resided. He was also an important official within the national top of the NSB.

Further down Schoolstraat on the right at number 5 is the former kindergarten from the eighteenth century (see the gable stone). During the occupation, the “Vendelkwartier” (13) of the Weerbaarheids Afdeling (WA) of the NSB was located here. The WA consisted of men dressed in black uniforms who targeted Jews in particular.

The walk ends at the Plein. Have a nice day!