Fietsroute door Wassenaar langs herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog
Start op het Plein. Langs de Dorpskerk over de Duinrellweg naar de ingang van Duinrell. Steek de Storm van ’s Gravesandeweg over richting kassa Duinrell. Meteen links staat tussen het groen het Duitse Huis, (2) (Storm van ’s Gravensandeweg 155) een traditioneel vormgegeven huis dat hier in opdracht van de Duitsers tijdens de oorlog is gebouwd. Het diende ter beveiliging van de ingang van het landgoed Duinrell, waar in het (in 1986 afgebroken kasteel Duinrell) commissaris-generaal dr. Friedrich Wimmer woonde. Hij was een soort minister van justitie, volksgezondheid en onderwijs.
Terug naar de Storm van ’s Gravesandeweg. Links af, bij stoplichten links af de Katwijkseweg in. Bij rotonde rechtdoor, omhoog de Wassenaarse Slag op. Deze helemaal volgen tot de rotonde bij het strand. Richting strandopgang staat het monument voor gesneuvelde Franse commando’s. In februari 1944 werden zes geallieerde commando’s vanuit zee bij de Wassenaarse Slag gedropt om verkenningen uit te voeren. Deze actie liep tragisch af met de dood van alle manschappen. Links staat het restaurant De Badmeester. (3) (Wassenaarse Slag 15) Het is gebouwd op een grote bunker die onderdeel was van de Atlantikwall, de verdedigingslinie tegen de geallieerden die zich uitstrekte langs de kust van Noorwegen tot Spanje.
Het fietspad door de duinen weer terugrijden richting dorp. Meteen rechts ligt de Vleermuisbunker. (4) (Wassenaarse Slag 33) Deze is alleen op speciale dagen met een rondleiding te bekijken (raadpleeg de website). Fietspad vervolgen. Bij rotonde naar links, richting Katwijk. Bij de volgende rotonde vinden we het bloembollenbedrijf Overdevest. (5) (Katwijkseweg 19a) In de oorlog lagen er achter de boerderij nog uitgestrekte bollenvelden. Tijdens de Hongerwinter van 1944/45 was er bijna geen voedsel meer te krijgen en aten veel mensen noodgedwongen tulpenbollen.
Bij de rotonde rechts af, de Kokshornlaan op. Aan het eind van deze weg vóór de bocht naar links, de Oostdorperweg in. Eerste weg links afslaan, de Ruigelaan in. Aan het eind van deze doodlopende weg komen we bij het voormalige Vliegveld Valkenburg. (6) Tijdens de meidagen van 1940 landden hier Duitse vliegtuigen vol soldaten en werden hier parachutisten gedropt om het vliegveld te veroveren. Er ontstonden zware gevechten met Nederlandse militairen, die enkele dagen aanhielden. De boerderij aan het eind van deze weg, aan de rand van het vliegveld, werd tijdens beschietingen volledig verwoest. De resten werden na de oorlog opgeruimd en in 1947 werd hier een nieuwe boerderij gebouwd. Deze boerderij is onlangs gesloopt en opnieuw opgebouwd; alleen de gevelsteen stamt nog uit 1947.
Keer terug naar de Oostdorperweg, links af. Deze weg gaat met een bocht over in de Hogeboomseweg. Na een bocht naar links direct afslaan naar rechts, het Ammonslaantje in. Aan het eind van dit weggetje rechts de Deijlerweg in. Je rijdt nu op het tracé van de Gele Tram, tijdens de oorlog de verbinding tussen Leiden, Wassenaar en Den Haag.
Voorbij de rotonde de Deijlerweg vervolgen. Vóór de ruime bocht naar rechts, links de Lus in. Aan de rechterhand ligt een grote zwerfkei uit Overijssel, het bevrijdingsmonument (7) dat hier in 1946 is geplaats en dat 5 mei 1940 herdenkt. Links aanhouden tot aan de ventweg langs de Rijksstraatweg, rechtsaf langs de Rijksstraatweg. Deze weg kort stuk na het stoplicht vervolgen, dan meteen rechtsaf de Raadhuislaan in. Meteen links, op de hoek Rijksstraatweg/ Raadhuislaan staat de vroegere portierswoning annex theekoepel (8) (Raadhuislaan 1a) van De Paauw. De Duitsers maakten aan de kant van de Rijksstraatweg een grote horizontale opening in de keldermuur. In de kelder werd een kanon geplaatst dat een deel van de Rijksstraatweg in noordelijke richting kon bestrijken. Het werd bediend door zes Duitse militairen. De opening is na de oorlog dichtgemetseld, zodat er nu niets meer van te zien is. Iets verderop in de Raadhuislaan staat rechts huize Klim Op, (9) Raadhuislaan 4. Dit was een rusthuis voor Joodse ouderen. In 1942 en 1943 moesten alle bewoners op last van de bezetter het tehuis verlaten, waarna ze werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. In de bestrating liggen sinds 2023 vier Stolpersteine of struikelstenen, kleine vierkante stenen met een messing plaatje waarop de namen staan van in de oorlog omgebrachte Joden die in huize Klim Op gewoond hebben. Sinds 2021 zijn in Wassenaar enkele tientallen van deze struikelstenen geplaatst.
Verderop aan de Raadhuislaan staat Raadhuis De Paauw (10). Tijdens de bezetting kreeg Wassenaar een ‘foute’ burgemeester, dat wil zeggen: een prominent lid van de NSB (die bovendien met de Duitsers samenwerkte). Veel Wassenaarse gemeenteambtenaren waren neutraal, sommige ‘fout’ en een enkeling nam deel aan het verzet. Als herinnering aan gemeenteontvanger Geesbert van Barneveld, die deelnam aan het verzet en Joodse onderduikers hielp, is in zijn vroegere werkkamer in De Paauw een plaquette aangebracht en bovendien is het park langs de Hofcampweg naar hem vernoemd. Van Barneveld stierf in 1944 in een concentratiekamp, 36 jaar oud.
Ga links om het raadhuis heen, het bruggetje over, en volg de Landgoederenroute die met bordjes is aangegeven. Vanaf de Laan van Hoogwolde kun je rechts in de verte het kasteel Oud Wassenaar (Park Oud Wassenaar 1) zien. In dit hotel verbleven tijdens de bezetting veel hoge Duitse officieren. Ook de rijkscommissaris voor het bezette gebied dr. Arthur Seyss-Inquart verbleef hier korte tijd aan het begin van de oorlog.
Volg de Landgoederenroute verder. Je passeert, even na de Teylingerhorstlaan, in het bos het kasteel De Wittenburg. Hier was een montageplaats voor het V2-wapen. De V2’s waren ongeveer 14 meter lange raketten met een explosieve lading die vanaf een mobiel lanceerplatform door de Duitsers aan het eind van de oorlog werden afgevuurd richting Londen.
De landgoedereroute eindigt bij de Zijdeweg. Hier linksaf, daarna rechtsaf langs de Rijksstraatweg richting Den Haag. Rechts liggen weilanden en daarachter het landgoed Duindigt. Ook vanuit dit bosrijke gebied lanceerden de Duitsers V2’s richting Londen. Om deze lanceringen te verhinderen bombardeerden geallieerde vliegtuigen het gebied. Het landhuis op Duindigt werd totaal verwoest, evenals de boerderij en diverse dienstwoningen.
Vervolg het fietspad richting Den Haag, langs de Benoordenhoutseweg. Neem, aangekomen bij de bebouwing, de tweede straat rechts, de Laan van Clingendael. Steek de Wassenaarseweg over en wandel over de brede oprijlaan van het landgoed Clingendael. Ter hoogte van het landhuis staat links een wat kleiner gebouw. Aan dit herbouwde koetshuis is een plaquette aangebracht. Deze herinnert aan het verhoor van twee gevangenen van het ‘Oranjehotel’ (de strafgevangenis in Scheveningen) door SS-leider Heinrich Himmler dat hier in 1942 plaatsvond. In het landhuis Clingendael woonde tijdens de bezetting rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart. Hij was de hoogste gezagsdrager in het door de Duitsers bezette Nederland.
Ga terug over de brede oprijlaan en sla aan het eind linksaf, de Wassenaarseweg op. Houd links aan en ga het fietspad op. Het gebouw met het hoge dak links is de als boerderij vermomde commandobunker van Seyss-Inquart. (11) In tijden van gevaar kon de rijkscommissaris zich hier verschansen. Hier tegenover, rechts van het fietspad, staat de voormalige Julianakazerne (nu opgedeeld in appartementen) (Therese Schwartzstraat 15 Den Haag) . Deze kazerne is in de oorlog op last van de Duitsers gebouwd voor huisvesting van de SS, die onder andere voor de beveiliging van de rijkscommissaris zorgde. Met zijn hoektorentjes geeft deze kazerne de indruk van een kasteel.
Volg het fietspad verder richting Wassenaar. Het fietspad gaat na de brug over in de Van Brienenlaan, die je afrijdt. Aan het eind naar links de Waalsdorperlaan op. Achter het open veld rechts ligt de Renbaan Duindigt. Aan het eind van de bezetting was de renbaan een van de locaties waar geallieerde vliegtuigen met toestemming van de Duitsers in april 1945 voedselpakketten uitwierpen. De toen heersende hongersnood kon hiermee iets verlicht worden.
De Waalsdorperlaan vervolgen, bij eerste kruispunt rechtsaf, de Buurtweg op. Deze weg helemaal affietsen. Links in de verte ligt het Engelse landhuis Voorlinden (Buurtweg 90) aan een open veld, met bos op de achtergrond. Tijdens de bezetting was het in gebruik als herstellingsoord voor gewonde Duitse militairen.
De Buurtweg eindigt even voorbij een grote witte portierswoning. Aan het eind van de Buurtweg naar rechts en direct, bij het stoplicht, naar links de Groot Haesebroekseweg op. Het bos links is het eeuwenoude landgoed Groot Haesebroek. (Groot Haesebroekseweg 44) In het (niet zichtbare) landhuis woonde de Luftwaffe-generaal Friedrich Christiansen. Hij was de hoogste militaire gezagsdrager van het bezette Nederland.
De eerste weg rechts, de Nachtegaallaan in, aan het eind naar links, de Schouwweg op. Rechts ligt het wooncomplex WAVO-park. (12) (Schouwweg 81) Hier stond tijdens de meidagen van 1940 luchtdoelgeschut op het dak. Duitse vliegtuigen probeerden dit geschut te bombarderen. Daarbij raakte het gebouw beschadigd en kwam een bewoner om het leven.
Verderop aan de Schouwweg is rechts het oorlogsmonument met het beeld Stervende strijder van Joop M. Veldheer. Dit beeld stond oorspronkelijk sinds 1952 op de in 1940 ingerichte oorlogsbegraafplaats ‘Het Lange Duin’ aan de andere kant van de weg. Deze begraafplaats is in 1982 opgeheven en de stoffelijke overschotten zijn naar andere oorlogsbegraafplaatsen overgebracht.
Verderop naar links, de Koekoekslaan in. Bij het eerstvolgende kruispunt staat het monumentje ter herinnering aan de eerste twee V-2’s die de Duitsers op 8 september 1944 afvuurden richting Londen. Eén V-2 steeg vanaf deze locatie op, de andere werd gelanceerd op de hoek Schouwweg/ Rust en Vreugdlaan.
Omkeren, terug naar de Schouwweg. Linksaf, de Schouwweg tot het eind volgen. Het grote kruispunt oversteken dan schuin naar links de Kerkstraat in. Verderop staat rechts, na de Sint Willibrorduskerk, aan een parkeerterrein cultureel centrum Warenar. Dit voormalige patronaatsgebouw diende sinds november 1942 als Wehrmachtsheim, een ontspanningsoord voor Duitse militairen.
Volg de Kerkstraat verder. Deze gaat over in een voetgangersgebied. Steek wandelend de Langstraat over, schuin naar links de Achterweg in. Daarna de eerste straat links, de Schoolstraat in. Rechts staat het witte herenhuis Neyenburgh. (Schoolstraat 27) Dit diende later tijdens de bezetting als gemeentehuis, toen Raadhuis De Paauw was gevorderd door de Duitsers.
Rij de Schoolstraat verder uit naar het Plein, waar de fietstocht begon. Op de hoek van het Plein (nummer 2) en de Duinrellweg staat een zeventiende-eeuws huis dat tijdens de bezetting diende als distributiekantoor. Om in tijd van schaarste kleding en voedsel eerlijk te verdelen, gaf de gemeente bonnen uit. Alleen door het inleveren van een bepaalde bon aan de winkelier kon je de op de bon vermelde goederen kopen.
Hier eindigt de fietstocht. Nog een fijne dag gewenst!
Wandelroute door Wassenaar langs herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog
Start op het Plein. De gietijzeren waterpomp (1) uit 1869 werd tijdens de oorlogsjaren door een vrachtwagen aangereden en raakte zwaar beschadigd. Hij werd afgevoerd en is na de bevrijding gerepareerd en herplaatst.
Het huis Plein nr. 2, op de hoek van het Plein en de Duinrellweg, diende vanaf 1942 als distributiekantoor. Om de schaarse goederen die nog te koop waren eerlijk onder de bewoners te verdelen, gaf de gemeente bonnen uit. Alleen als men bij de winkelier de juiste bonnen inleverde voor kleding en levensmiddelen, kon men deze zaken kopen.
Loop langs de Dorpskerk over de Duinrellweg richting Duinrell. Steek de Storm van ’s Gravesandeweg over richting kassa Duinrell. Meteen links staat tussen het groen het Duitse Huis, (2) een traditioneel vormgegeven huis met een oranje pannendak, dat hier in opdracht van de Duitsers tijdens de oorlog is gebouwd. Het diende ter beveiliging van de ingang van het landgoed Duinrell, waar in het (in 1986 afgebroken kasteel) de Duitse commissaris-generaal dr. Friedrich Wimmer woonde. Hij was een soort minister voor justitie, volksgezondheid en onderwijs.
Terug naar de Storm van ’s Gravesandeweg. Rechts af, de Storm helemaal aflopen. Over de brug komen we op de Schouwweg. Op nr. 45, bij de hoek met de Araweg, staat de villa waar generaal Winkelman woonde (3) toen de oorlog uitbrak. Hij werd in de vroege ochtend van 10 mei 1940 met spoed overgebracht naar het militair hoofdkwartier in Den Haag, waar hij leiding gaf aan de verdediging van Nederland tegen de invallende Duitsers.
Vervolg de Schouwweg, steek de Groot Haesebroekseweg over, ga verder over de Schouwweg. Neem de eerste weg rechts, de Koekoekslaan. Bij het eerstvolgende kruispunt staat een klein monument dat herinnert aan de lancering van de eerste twee V-2’s (4) op 8 september 1944. Dit waren veertien meter lange raketten met een explosieve lading die de Duitsers richting Londen afvuurden. De ene raket werd op deze locatie gelanceerd, de andere op de hoek Schouwweg/ Rust en Vreugdlaan.
Loop de Koekoekslaan het zelfde stuk terug en sla rechts af de Schouwweg in. Links staat achter een smeedijzeren sierhek het monument voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het beeld van een stervende strijder van Joop Veldheer stond oorspronkelijk aan de overkant van de weg, op de oorlogsbegraafplaats Het Lange Duin. Deze begraafplaats werd hier in 1940 aangelegd. Het beeld werd in 1952 geplaatst. In 1982 werd de bergraafplaats opgeheven en werden de stoffelijke resten naar andere begraafplaatsen overgebracht.
Vervolg de Schouwweg. Links staat het gebogen wooncomplex het WAVO-park. (5) Hier stonden tijdens de meidagen van 1940 Nederlandse militairen met luchtdoelgeschut op het dak. Duitse vliegtuigen probeerden het geschut te bombarderen. Daarbij werd het wooncomplex beschadigd en verloor een bewoner het leven.
Volg de Schouwweg verder en sla direct linksaf, de Groen van Prinstererlaan in. Voorbij de bocht naar rechts, even verderop linksaf de Lindelaan in. Via deze laan kom je bij de ingang van kasteel Oud Wassenaar. (6) Dit was bij het uitbreken van de oorlog in gebruik als hotel. De rijkscommissaris voor het bezette gebied dr. Arthur Seyss-Inquart verbleef hier in 1940 in afwachting van het gereedmaken van het landhuis Clingendael bij de grens met Den Haag, waar hij zich met zijn gezin vestigde. Tijdens de bezetting verbleven in het hotel veel hoge Duitse officieren.
Vervolg de slingerende oprijlaan verder langs de vijver tot het eind en sla dan links af de Laan van Hoogwolde in. Vervolg deze laan tot het eind en ga rechtdoor het landgoed Rust en Vreugd binnen. Volg hier de kaarsrechte oprijlaan, de Van Ommerenlaan. Links staat aan een waterpartij de villa Rust en Vreugd. (Van Ommerenlaan 2) De eigenaar van het landgoed, Philippus van Ommeren, moest aan het eind van de oorlog zijn villa afstaan aan de Duitsers. Hij vestigde zich toen noodgedwongen in een van de appartementen van het WAVO-park.
Volg de met bordjes aangegeven Landgoederenroute door Backershagen en De Paauw. Je komt dan vanzelf aan bij de achterkant van Raadhuis De Paauw. (7) Tijdens de bezetting kreeg Wassenaar een ‘foute’ burgemeester, dat wil zeggen: een prominent lid van de NSB (die bovendien met de Duitsers samenwerkte). Veel Wassenaarse gemeenteambtenaren waren neutraal, sommige ‘fout’ en een enkeling nam deel aan het verzet. Als herinnering aan de heldhaftige ambtenaar Geesbert van Barneveld is in zijn vroegere werkkamer in De Paauw een plaquette aangebracht en bovendien is het park langs de Hofcampweg naar hem vernoemd.
Loop naar de voorkant van het raadhuis en volg de Raadhuislaan (met het grasveld aan de rechter hand). Tegen het eind van de Raadhuiskaan staat links een lichtgeel gepleisterd huis dat nu in gebruik is als kantoor. Dit is huize Klim Op, (8) Raadhuislaan 4, een voormalig rusthuis voor Joodse ouderen. In 1942 en 1943 moesten alle bewoners op last van de bezetter het huis verlaten, waarna ze werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. In de bestrating liggen sinds 2023 vier Stolpersteine of Struikelstenen, vierkante steentjes met een messing plaatje waarop de namen staan van in de oorlog omgebrachte Joden die hier gewoond hebben. Sinds 2021 zijn in Wassenaar enkele tientallen van deze Struikelstenen geplaatst.
Loop verder naar de Rijksstraatweg. Rechts op de hoek Raadhuislaan/ Rijksstraatweg staat de vroegere portierswoning (9) annex theekoepel van De Paauw. De Duitsers maakten aan de kant van de Rijksstraatweg een grote horizontale opening in de keldermuur. In de kelder werd een kanon geplaatst dat een deel van de Rijksstraatweg in noordelijke richting kon bestrijken. Het werd bediend door zes Duitse militairen. De opening is na de oorlog dichtgemetseld, zodat er nu niets meer van te zien is.
Sla komend uit de Raadhuislaan links af, volg het voetpad langs de Rijksstraatweg. Ga bij de stoplichten rechtdoor en blijf langs de Rijksstraatweg lopen. Ga de eerste weg links, de Van Zuylen van Nijeveltstraat in. Na een lichte bocht naar rechts staat aan de kruising met de Lus het bevrijdingsmonument (10) uit 1946. Dit bestaat uit een grote zwerfkei uit Overijssel. Het monument herdenkt 5 mei 1945.
Volg de Van Zuylen van Nijeveltstraat nog een stukje en sla dan links de Middelweg in. Neem de eerste rechts, de Santhorslaan, en sla aan het eind links, de Zijllaan in. Aan het eind de Lange Kerkdam op. Volg deze tot voorbij de rotonde en sla bij de volgende rotonde rechts de Johan de Wittstraat in. Volg deze tot je bij het stoplicht staat. Aan de rechterhand staat de voormalige openbare lagere school (11) (na de oorlog Europaschool) die nu is opgedeeld in appartementen. Direct na de bevrijding diende deze school als een tijdelijke gevangenis waar een grote groep mensen werd opgesloten die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers. Zij zijn later overgebracht naar gevangenissen elders in de regio waar zij hun eventuele berechting moesten afwachten.
Bij de stoplichten vanuit de Johan de Wittstraat links afslaan, de Van Zuylen van Nijeveltstraat in. Bij de volgende stoplichten linksaf de Schoolstraat in. Bij kruising schuin naar rechts, de Schoolstraat vervolgen. Rechts staat aan een ruim plein het witte herenhuis Neyenburgh. (12) Tijdens de bezetting werd deze woning in gebruik genomen als gemeentehuis, toen De Paauw door de Duitsers gevorderd werd. Hier zetelde de ‘foute’ oorlogsburgemeester Daniël de Blocq van Scheltinga, bijgenaamd ‘Domme Daan’. Hij was ook een belangrijke functionaris binnen de landelijke top van de NSB.
Verderop rechts aan de Schoolstraat staat op nummer 5 de voormalige kleuterschool uit de achttiende eeuw (zie de gevelsteen). Tijdens de bezetting was hier gevestigd het ‘Vendelkwartier’ (13) van de Weerbaarheids Afdeling (WA) van de NSB. De WA bestond uit in zwart uniform gestoken mannen die het vooral op Joden hadden voorzien.
De wandeling eindigt op het Plein. Nog een fijne dag verder!
Open Monumentendag Wassenaar 